Türkiye’de aşılama işlemi geçtiğimiz hafta içinde başladı. Önce sağlık çalışanlarına uygulanan aşı, 1. aşamada koruma evlerinde kalanlar ve çalışanlara sonra da 65 yaş üzerinde olanlara uygulanacak. Aşılama 4 aşama içinde tamamlanacak. (Detaylı grafik haberin sonunda)
Türkiye’de 4 günde 800 binden fazla doz aşı yapıldı. Peki aşı olduktan sonra nelere dikkat etmek gerekir?
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Çağrı Büke sorularımızı yanıtladı.
(Yanıtlar hem Covid-19 aşısını, hem diğer aşıları kapsamaktadır)
Günümüzde enfeksiyon hastalıklarından korunmada en etkili yolların başında aşılanma gelir. İlaç kutularının içerisinde yer alan prospektüste yazdığı gibi aşılar için de bazı yan etkilerin ortaya çıkması söz konusu olabilmektedir. Bunları gelişme sıklığı ve şiddetine göre gruplandırmak mümkün:
Ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) dışındaki diğer yan etkiler birkaç gün içerisinde kendiliğinden düzelebilen niteliktedirler. Aşı sonrası 15-20 dakika içerisinde gelişebilecek ani ve ciddi reaksiyonlar ise hızlı müdahale ile giderilebilme olasılığı söz konusu olduğundan aşıların sağlık kurumunda yapılması ve yapıldıktan sonra 30 dakika gözlem altında kalınması güvenilir bir aşı uygulaması için her zaman altın kuraldır.
Şu ana kadar bildirilen bir yan etki farkı söz konusu değildir.
Aşının bir sağlık kurumunda gözetim altında yapılmasını takiben herhangi bir ciddi alerjik reaksiyon (anafilaksi) gelişmediği durumda aşı olan kişi aynı gün işe gidebilir, çalışabilir. Aşı yapılması kişinin günlük programını, çalışma düzenini değiştirmesini gerektiren bir durum değildir.
Aşıların gerek hazırlanış yöntemleri gerekse kişilerin aşıya verdikleri yanıtların aşı ile korunmayı etkileyen faktörler olduğu göz önüne alındığında aşı şeması tamamlandıktan bir süre sonra (iki doz aşı tamamlandıktan 14 gün sonra) antikor yanıtının gelişip gelişmediğinin araştırılması önemli ve gereklidir.
Şu an için bugüne kadar bilinenlerden, klasik bilgilerden hareket edilecek olur ise uygulanacak aşılar ile beklenen; kişilerin hastalığa karşı korunması, korunamasalar bile hastalığın daha hafif şekilde seyretmesi ve hatta ölüm gibi ciddi durumlara engel olabilmesidir.
Çalışmalar devam etmekle birlikte henüz hem virüsün üst solunum yollarına yerleşmesini engelleyecek hem de yukarıda belirtilen etkinliği sağlayacak türde aşı yoktur. Dolayısıyla aşılanan kişilerde hastalığın oluşumu engellenebilse ya da hafif belirtilerin oluşmasına yol açılabilse dahi üst solunum yollarına bulaşarak yerleşebilme olasılığı söz konusu olabildiğinden maske kullanımı, mesafe kuralı ve el temizliği kavramları aşı yapılanlar için şimdilik bir muafiyet sağlamayacaktır. Özetle, şu an için aşılanmış olmak mesafe kavramını, maske kullanımını ve temizlik önlemlerine uymayı ortadan kaldırmadığı için tokalaşmamız, birbirimize sarılmamız henüz mümkün görülmemektedir.
Aşı olan kişilerin maske, mesafe, gerektiği her durumda el temizliği ve diğer temizlik önlemlerine ve kurallarına uymak dışında günlük yaşamlarında dikkat etmelerini gerektiren başka bir durum söz konusu değildir.
Aşı sonrası söz konusu enfeksiyon hastalıklarından korunmanın düzeyi çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörlerden birisi aşının hangi yöntem ile oluşturulduğudur. Örneğin canlı atenüe aşıların çoğu zaman çok daha yüksek oranda koruyuculuk sağladığı bir gerçektir. Bunun nedeni hem sıvısal hem de hücresel bağışık yanıt çok güçlü biçimde uyarılmakta ve yanıt da güçlü oluşmaktadır. Hatta çoğunda tek doz aşı bile yeterli olabilmektedir.
Buna karşın (CoronaVac gibi) inaktive aşılarda ise hücresel bağışık sistem uyarılamadığı için bu aşı ile korunma sıvısal bağışık sistem yani nötralizan antikorların oluşumu ile sınırlı kalmaktadır. Bu durum nötralizan antikor düzeyinin yeterli düzeyde oluşabilmesi ve sağlanabilmesi için başlangıçta belirli aralıklar ile birkaç doz aşı yapmayı ve sonrasında da hatırlatıcı dozlar ile sürdürülmeyi gerekli kılabilmektedir.
Aşıların hazırlanış şekli dışında aşılar ile hastalığa karşı ne oranda korunma sağlanabileceğini belirlemede bir diğer önemli faktör de bireyin kendisidir. Kişinin yaşı (özellikle ileri yaşlarda bağışık sistemin yanıt gücü zayıflamakta), altta bağışık sistemi baskılayan herhangi bir hastalığın bulunması (kronik kalp, akciğer, böbrek, karaciğer hastalığı, diyabet, organ nakli yapılmış olması, kanser vb.) yine bağışık sistemi baskılayacak tedavilerin kullanılması (kortikosteroid, kanser ilaçları, diğer immünsüpresif ilaçlar), obezite gibi durumlar da genel anlamda aşının etkinliğini dolayısı ile koruyuculuğunu azaltan faktörler arasındadır.
Aşının etkisinin ortaya çıkabilmesi için belirli bir zamana gereksinim olduğu akıldan çıkartılmamalıdır. Covid-19 aşıları arasında etkinlik ya da koruyuculuk düzeyleri açısından çeşitli farklılıkların olduğu Faz-3 çalışma sonuçları ile ortaya konulmaktadır.